- 01-mar-2017, 14:39
YENİ DOĞAN KÖRPƏLƏRDƏ SARILIQ
Sağlam və vaxtında doğulmuş körpələrin 60%-indən, yarımçıq doğulan körpələrin isə təxmini olaraq 80%- də görülən sarılıq bilirubin adı verilən maddənin qanda yüksələrək körpənin dərisini və gözlərini sarıya rəngləməsi nəticəsində ortaya çıxır.
Ümumiyyətlə, müvəqqəti bir vəziyyət olmasına qarşı doğum sonrası ilk həftə içində xəstəxana yatışlarının ən sıx səbəbidir. Yeni doğan körpələrdə ortaya çıxan sarılığın şiddəti və müddəti, körpənin doğum ağırlığı, doğum həftəsi, bəslənmə şəkli, irq, genetik quruluş kimi bir çox faktordan təsirlənir. Yenidoğan dövründə görülən sarılıqlar ümumi olaraq fizioloji sarılıq, patoloji sarılıq, ana südü sarılığı və uzanmış sarılıq olaraq qarşımıza çıxır.
Fizioloji sarılıq:
Körpələrin bir çoxunda ilk həftə içində görülən və ümumiyyətlə özbaşına keçən sarılıq fizioloji sarılıqdır. Fizioloji sarılığın bəzi səbəbləri var. Yeni doğan körpələrdə qırmızı qan hüceyrələrinin sayı daha çox və həyat müddətləri daha qısadır. Qaraciyər funksiyaları kifayət qədər yetkinləşməmişdir. Bağırsaqlarına atılan bilirubinin təkrar qana keçişi daha çoxdur. Yuxarıda saydığımız səbəblərə görə yeni doğulan körpələrin böyük qisimində həyatın ilk həftəsində qanda bilirubin səviyyəsi artır və fizioloji sarılıq görülür. Hər hansı bir müalicəyə ehtiyac olmadan özbaşına keçir. Faktlarda fizioloji sarılıq bəzi hallarda daha şiddətli keçə bilər. Qırmızı qan hüceyrə sayının normadan çox olması (polistemi), çətin doğumlara bağlı körpənin baş dərisi altına qan toplanması (səfalı hematoma), ilk nəcisini (mekonyum) gec etməsi, körpənin doğum əsnasında qan udmuş olması, qeyri-kafi bəslənmə ilə bağlı maye itkisi və yarımçıq doğum fizioloji sarılığın şiddətini artırır.
Ana südü sarılığı:
Yenidoğan dövründəki sarılığın şiddəti və müddətini körpənin qidalanma şəkli təsir edə bilər. Yalnız ana südü ilə bəslənən körpələrdə sarılıq ümumiyyətlə iki şəkildə ortaya çıxa bilər. Erkən ana südü sarılığı həyatın ilk üç günündə ana südü ala bilməyən, az əmizdirilən və normaldan çox ağırlıq itirən körpələrdə ortaya çıxar. (Körpələr ilk beş gün ümumiyyətlə bədən ağırlıqlarının 10% -i qədər bir ağırlıq itirir.) Erkən ana südü sarılığı ümumiyyətlə ilk uşağını doğuran, əmizdirmə texnikalarıyla əlaqədar problem yaşayan, ilk 48 saatda çox az südü gələn anaların körpələrində görülür. Uyğun əmizdirmə siyasəti, körpənin erkən və tez əmizdirilməsi, körpəyə su, şəkərli su və s. qidalar verilməməsi erkən ana südü sarılığının qarşısını ala bilir. Gec ana südü sarılığı isə 5-ci gündən sonra başlayıb 3 ay qədər davam edə bilər. Ana südündə olan bəzi maddələrin (3-alfa 20-beta pregnendiol, sərbəst yağ turşuları və s) bilirubin maddələr mübadiləsinin təsir etməsi nəticəsində ortaya çıxdığı düşünülür. Lakin yenə də gec ana südü sarılığının səbəbi tam olaraq aydınlaşılmayıb.
Patoloji Sarılıq:
Sarılığa səbəb olan bilirubin maddəsi qırmızı qan hüceyrələrinin dağıtmasıyla ortaya çıxar və normalda qaraciyərdə bəzi reaksiyalarından keçdikdən sonra bağırsaqlara atılır. Bağırsaqlara gələn bilirubinin bir qisimi də təkrar əmilərək qana və oradan da qaraciyərə gəlir. Yeni doğan körpələrdə patoloji sarılıqların böyük əksəriyyətində bilirubin maddələr mübadiləsi pillələrində normal fiziologiya xaricində inkişaf edən patoloji proseslər cavabdehdir. Bunun xaricində qan qrupu yaranan mübahisələri, körpədə bəzi qan xəstəlikləri, qaraciyər xəstəlikləri, irsi və ya metabolik xəstəliklər yeni doğulan körpələrdə patoloji sarılığa səbəb olur.
Uzanmış Sarılıq:
Bəzən sarılıq zamanında doğulan körpələrdə 14 gün, erkən doğulan körpələrdə 3 həftədən daha uzun müddət davam edə bilər. Bu vəziyyət uzanmış sarılıq olaraq adlandırılar. Uzanmış sarılığı olan körpələr qan xəstəliyi, metabolik və ya hormonal xəstəliklər, infeksiya xəstəliyi, qaraciyər xəstəliyi və ya genetik səbəblər baxımından araşdırılmalıdır. Hər hansı bir səbəb müəyyən oluna və ana südü ilə qidalanaraq yaxşı bir şəkildə böyümə və inkişaf göstərən körpələrdə sarılıq ümumiyyətlə ana südünə bağlıdır. Lakin müalicə üçün ana südünün kəsilməsinə ehtiyac yoxdur. Bu sarılıq ümumiyyətlə 10-12 həftə içində özbaşına keçir. Yeni doğan körpə xəstəxanada yatdığı müddətdə gündəlik olaraq uşaq həkiminin müayinəsi zamanı sarılıq baxımından dəyərləndirilir. Sarılıq ümumiyyətlə ilk olaraq körpənin üzündə və gözlərinin ağından meydana çıxır, şiddəti artdıqca qarın və ayaqlara doğru yayılma göstərir. Ancaq evdə xəstəxanadan olduqdan sonra xüsusilə ilk 1 həftə (yarımçıq körpələrdə ilk 2 həftə) körpə hər gün soyundurularaq gün işığı altında dərisinə baxılmalıdır. Körpənin qarınında və ya ayaqlarında sarılıq fərq edildiyi zaman uşaq həkiminə gecikmədən müraciət edilməlidir. Əgər körpənin müayinəsi əsnasında sarılıq müəyyən olunsa alınan çox az miqdarda qanla bilirubin səviyyəsi qiymətləndirilir. Xəstənin gününə, bədən ağırlığına, doğum həftəsinə və fiziki müayinə və lazımi hallarda müraciət edilən bəzi digər laboratoriya tədqiqlərinə əsaslanaraq, müalicə edilməsi gərəyinə qərar verilir. Bilirubin maddəsinin müəyyən bir səviyyənin üstünə çıxması halında (bu səviyyə körpənin doğum ağırlığı, doğum həftəsi, neçə gündəlik olduğu və sağlamlıq vəziyyətinə görə müəyyən edilir), bu maddənin körpənin beyin toxumasına keçərək qalıcı ziyana səbəb olma potensialı olduğu üçün körpə mütləq müalicə edilməlidir. Müalicəyə başlama qərarı, körpənin sarılıq səviyyəsinə və risk faktorlarına baxılaraq qərar verilir. Müalicədə məqsəd bilirubin səviyyəsinin təhlükəli sərhədin altında tutmaqdır. Yüngül sarılıqlarda hər hansı bir müalicəyə ehtiyac yoxdur, körpənin yaxşı bir şəkildə bəslənməsi lazım olacaq. Lazımlı vəziyyətlərdə sarılıq müalicəsində bütün dünyada istifadə və qəbul görmüş müalicə üsulu olan phototherapy (işıq müalicəsi) istifadə edilir. Phototherapy, körpənin çılpaq bədəninə müəyyən bir dalğa boyunda işıq tətbiq olunaraq, bilirubinin bədəndən atılmasını asanlaşdırma prinsipinə dayanır. Müalicə əsnasında körpənin gözləri xüsusi phototherapy eynəkləriylə bağlanılaraq, işığın olabiləcək zərərli təsirlərindən qorunur. İşıq müalicəsinin körpədə hər hansı qalıcı və ya ciddi bir yan təsiri yoxdur. Ancaq müalicə müddətində körpələrin kaka etmə sıxlığının artması və ya sulu kaka etmə görülə bilər. Ayrıca işıq müalicəsi alan körpələrdə, yeni doğulmuş dövründə görülə bilən bəzi normal dəri töküntülərindən artım ola bilər. Digər bir müalicə üsulu isə qan dəyişməsidir. Qan dəyişməsi yalnız bilirubin səviyyəsi beyin toxumasına keçmə riski daşıyacaq qədər yüksəlmiş körpələrə tətbiq olunur. Sarılığı olan yeni doğulmuş körpəyə yanaşmada məqsəd, körpənin yaxın təqib edilərək lazımlı olduğu zaman işıq müalicəsinə başlanması və daha riskli müalicə tətbiqlərindən qorunmasıdır. Nəticə olaraq doğulan dövründə görülən sarılıq tam mənasıyla qarşısı alına bilməz, lakin erkən diaqnoz və müalicə bilirübinin təhlükəli sərhədlərə çatıb körpəyə zərər verməsinin qarşısının alınması üçün çox əhəmiyyətlidir.
loading...